Olav Kolltveit gjorde livslangt arbeid som lokalhistorikar. Største innsatsen hans ligg i dei ruvande bygdebokverka som dekker størstedelen av Hardanger i gamal og ny tid.
Kolltveit voks opp i eit miljø merkt av kultur og politikk. Vinteren 1912–13 gjekk han på Hardanger Folkehøgskule, 1914–15 tok han Volda private middelskule og 1917 examen artium på Voss private gymnas. Same året byrja han studera jus i Kristiania, men tok imot stilling som mellombels redaktør i avisa Hardanger i Odda. Vikariatet skulle bli arbeidsplassen hans i 53 år. Han vart kjend for sin gode penn – klår og sakleg i referat og ordskifte, underfundig og satirisk i sine petitartiklar under pseudonymet “Plassmajor Tallaksen”.
Som skrive- og talefør bladmann, med tydelege politiske synspunkt, kom Olav Kolltveit snart med i styre og stell, både lokalt og vidare. Han sat både i Odda kommunestyre og formannskapet mellom 1931 og 1955, og var varamann til Stortinget for Venstre 1937–45 og 1949–57. Innsatsen hans som pressemann og politikar gav monalege ringverknader i lokalmiljøet. “Han var pott og panna i det kommunale livet i Odda i lang tid,” skreiv Knut L. Måge.
Det som greip hugen sterkast, var likevel lokal historie i Hardanger-regionen. Alt frå tidleg ungdom samla Kolltveit inn munnlege og skriftlege historiske opplysningar. Frå 1937 og livet ut var han både formann i Hardanger Historielag – eit av dei eldste og største i landet – og redaktør for tidsskriftet Hardanger, der han skreiv i alt 230 større og mindre artiklar. Omtykt foredragshaldar var han òg.
Dei første bøkene hans, banksoger og andre lokale jubileumsskrift, kom til i okkupasjonsåra, då han var avsett som avisredaktør av nazistane. Med innsyn i både rikshistorie og regional soge kunne han sjå næringstiltak i bygdene og allmenn kulturhistorie mot ein større bakgrunn. Slik vart dette miniatyrbygdebøker som fortel mykje meir enn soga om sjølve verksemda.
Lenge før krigen hadde Kolltveit samla mykje av kjeldetilfanget til det som skulle bli storverket hans: bygdebøkene, i alt 13 band med over 7200 sider. Etter det første, om Strandebarm og Varaldsøy, kom Jondal-boka. Deretter gjekk han laus på det som skulle verta sjølve hovudverket, Odda, Ullensvang og Kinsarvik i gamal og ny tid, ei lang rekkje band der det åttande og siste kom ut 1974. Forfattaren var då 80 år, men heldt fram med bygdesoga om Granvin, Ulvik og Eidfjord (til 1891). Han var komen langt på veg med gards- og ættesoga for Ulvik då han gjekk bort 1979.
Intim kjennskap til folk og tilhøve, grundig kjeldegransking kombinert med ei overtydande evne til å sjå samanhengar i utvikling av lokalsamfunna, prega Olav Kolltveits lokalhistoriske arbeid. Bygdebøkene er eit livsverk som ruver i omfang og kvalitet. Han står “mellom dei aller fremste i den store flokken av bygdesogegranskarar her i landet,” skreiv Andreas Ropeid i ei melding om Jondal-boka i Heimen.
Olav Kolltveit hausta stor heider for arbeidet sitt. 1963 fekk han Kongens fortenstmedalje i gull og 1974 Norsk Kulturråds lokalhistorikarpris. Han vart heiderslagsmann i Noregs Mållag 1964. Festskriftet Runer rita gjennom femti år kom til 70-årsdagen, Skutevik – barndomens rike til 100-årsjubileet. 9. april 1994 vart det utanfor Hardanger Folkemuseum på Utne reist ein bautastein over han med bronserelieff utført av Dagfinn Instanes.
Son til Olav Kolltveit, Bård Kolltveit (27.4.1942–), er også ein framifrå historikar. Han var direktør ved Norsk Sjøfartsmuseum i Oslo 1985–2001, og er sidan forskingsleiar ved museet. Han har skrive ei rekkje bøker om norsk skipsfartshistorie og norske reiarlag.