Lars Korvald

Då regjeringa Bratteli kunngjorde sin avgang etter nei-fleirtalet ved folkeavstemminga i 1972, var haldninga i Stortinget at nå måtte nei-sida ta ansvar og skipe regjering. Men kva var nei-sida? Senterpartiet var det einaste reine nei-partiet på Stortinget då. I Kristeleg Folkeparti var gruppa delt på midten, sju representantar sa ja og sju sa nei til EF-medlemskap. I Venstre var det eit klart fleirtal på åtte som sa ja, men eit mindretal på fem som sa nei. I Arbeidarpartiet var det klart eit fleirtal som hadde stemt ja, men også ei stor nei-gruppe.

Ja-sida i både Venstre og Kristeleg Folkeparti meinte at Senterpartiet åleine burde skipe regjering, mens nei-sida i dei to partia meinte at det burde bli ei koalisjonsregjering der også heile KrF og Venstre vart med. I KrF vart det ein kraftig indre strid om dette, og i starten av forhandlingane var KrF sitt krav at partiet berre ville delta dersom også heile Venstre deltok. Senterpartiet på si side sa seg villig til, om alt anna skar seg, å skipe ei regjering åleine med Per Borten som statsminister, men det var usemje også i den gruppa om Bortens kandidatur.

I KrF måtte ja-sida til slutt gi seg og seie ja til regjeringsdeltaking, men då skulle føresetnaden vere at partiets grand old man, Kjell Bondevik, skulle bli statsminister. Spekulasjonane i pressa gjekk også i retning av at det var uråd å kome utanom Bondevik i statsministerstolen. Lars Korvald, partiets parlamentariske leiar sidan 1965 og partiformann sidan 1967, var det få som rekna med. Alternativet om ikkje Kjell Bondevik ville, kunne lett bli Per Borten, Senterpartiets statsministerkandidat, og då ville det bli bråk både i KrF og i Venstre. Venstre stilte med Hallvard Eika som statsministerkandidat, men det vart snart klart at det berre vart fem i Venstre-gruppa som støtta skipinga av denne regjeringa. Det viste seg også at Kjell Bondevik til slutt sa tvert nei til å bli statsminister. Då tok det ikkje lang tid før KrF samla seg om Lars Korvald, og sidan korkje KrF eller Venstre ville ha Borten, vart det Korvald som reiste til Slottet for å få regjeringsoppdraget. Han skulle skipe ei sentrumsregjering med to heile partigrupper og under ei halv Venstre-gruppe bak seg i Stortinget, men med eit nei-fleirtal bak seg i folket.

For Lars Korvald vart det inga enkel oppgåve å skipe regjering. Han hadde lært frå danninga av Borten-regjeringa i 1965 at han som statsminister måtte ha siste ordet om kven som skulle bli statsrådar. Parolen var, særleg frå Senterpartiet, at berre nei-folk skulle med i regjeringa. Dette skapte strid i KrF, og til slutt måtte Borten og Senterpartiet godta at det kom med to KrF-statsrådar frå ja-sida. 39 mandat hadde regjeringa bak seg i Stortinget. Det var einaste Bondeparti-regjeringane frå 1931 til 1933 og Johan Ludwig Mowinckel si vaklande Venstre-regjering frå 1933 til 1935 som fram til då hadde hatt svakare parlamentarisk basis. For Korvald-regjeringa viste det seg at det parlamentariske grunnlaget ikkje fekk så mykje å seie. Regjeringa hadde ei hovudoppgåve og det var å skaffe landet ein akseptabel handelsavtale med EF. Inntil den jobben var gjort, var regjeringa nærast freda. Regjeringa kunne kritiserast, og stemmast ned, men ikkje fellast. Det var dessutan ein sterk nei-fraksjon i Arbeidarpartiet som passa på at partiet ikkje la altfor store vanskar i vegen for nei-regjeringa. Nederlaga vart mange i Stortinget, men regjeringa sat vidare til jobben var gjort.

Korvald hadde ei viktig rolle saman med nestformannen i partiet, Kåre Kristiansen, i å bygge bru over den kløyvinga som kom i KrF i samband med folkeavstemminga i 1972. Situasjonen i Stortinget før og etter folkeavstemminga var nok heilt spesiell i norsk parlamentarisk historie. På grunn av denne eine saka delte partigruppene seg og lojalitetsmessig sette seg saman på ein annan måte. Kva parti dei kom i frå vart underordna denne eine store saka. Det kom til ein viss grad også til å prege Korvald-regjeringa sitt arbeid. Uoffisielt kunne regjeringa rekne med sympati frå alle nei-representantane, i alle fall i saker som hadde med marknadssaka å gjere.

Som handelsminister hadde Korvald valt den solide venstremannen Hallvard Eika. Han hadde lang røynsle som formann i Norges Bondelag, og han var ein flink forhandlar. Som forhandlingsleiar på norsk side valde regjeringa leiaren for rettsavdelinga i Utanriksdepartementet, den skarpskodde folkerettsjuristen Jens Evensen. Han hadde ikkje gjort noko som skulle tyde på at han var tilhengar av norsk medlemskap i EF. Mange andre av dei aktuelle embetsmennene i UD vart sett på som ja-folk.

Mange oppfatta Korvald-regjeringa som eit mellomspel og lite meir enn eit forretningsministerium etter EF-røystinga. Men det viste seg snart at både regjeringa og sjefen i regjeringa ønskte å prege samfunnet i den tida ein skulle sitje ved makta.

Regjeringa fekk som hovudoppgåve å gjennomføre dei vanskelege forhandlingane om ein handelsavtale med EF. Etter nokså harde forhandlingar kunne handelsminister Eika underteikne handelsavtalen i mai 1973. Dermed var det i grunnen sett punktum for sjølve EF-striden for denne gongen, men det gjekk ei stund før såra hadde grodd. Den vanskelegaste saka for regjeringa vart den såkalla Crotale-saka. Regjeringa vart mistenkt for å ha kopla kjøpet av den franske Crotale-raketten opp mot oppfylling av visse norske krav i handelsavtalen. Dette hadde ikkje regjeringa orientert Stortinget om, og kritikken gjekk på at regjeringa hadde forsømd informasjonsplikta si. Det var alvorleg. Den fremste kritikaren var dessutan Helge Seip, formannen i utanrikskomiteen og tidlegare partikollega med Hallvard Eika. Det gjekk så langt at Arbeidarpartiet sette fram mistillitsforslag mot Korvald-regjeringa, men dette støtta korkje Seip eller Høgre. Det borgarlege fleirtalet berga regjeringa. Samarbeidet i Korvald-regjeringa var elles godt, og sjølv om forhandlingane om handelsavtale var hovudsaka, så gjennomførde regjeringa også fleire andre viktige saker. Ho var sjølvsagt avhengig av støtte frå andre parti for å få det til.

Alt i god tid før valet i 1973 kunngjorde Lars Korvald at hans regjering ville gå av så snart det nyvalde Stortinget hadde blitt samla. Han meinte at regjeringa hadde kome i stand som følgje av ein ekstraordinær situasjon, og at det snarast var viktig å kome tilbake til det normale. Korvald fekk kritikk for dette standpunktet. Det var dei som hevda at regjeringa godt kunne ha blitt sitjande til ho vart felt i Stortinget. Arbeidarpartiet opplevde sitt største katastrofeval i 1973, mens nei-partiet, det fusjonerte Sosialistisk Valforbund, opplevde eit brakval og kom inn med 16 mandat. Til saman vart dette eit knapt sosialistisk fleirtal. Korvald konkluderte med at etter eit val der fleirtalet skiftar frå ikkje-sosialistisk til sosialistisk, så bør det skje eit skifte av regjering. Den største taparen av alle ved dette valet, Arbeidarpartiet og Trygve Bratteli skipa difor ny regjering, og Korvald gjekk tilbake til Stortinget som parlamentarisk leiar.

Korvald gjekk av som partileiar i 1975 og blei avløyst av Kåre Kristiansen, men etter at Kristiansen trekte seg i 1977 på grunn av rykte som gjekk om privatlivet hans, blei Korvald igjen partileiar i åra 1977–1979. Då avløyste Kristiansen han endå ein gong.