Ottar Brox

Ottar Brox vaks opp i ein samfunnsengasjert lærarfamilie i utkant-Noreg i ei tid med store forskjellar mellom sentrum og periferi – både økonomisk, sosialt og kulturelt. Det sette sterke spor både i hans faglege interessefelt og politiske aktivitet. Han tok vare på banda til bygde-Noreg og var engasjert for folk som levde marginalt.

Bygdeopphavet i ein norsk utkant rundt andre verdskrigen sette også sitt preg på utdanninga hans. Brox gjekk ikkje ein strak veg til å bli ein leiande samfunnsforskar i Noreg. Han gjekk landbruksskule i Troms og arbeidde som kontrollassistent i landbruket. Sidan tok han kurs som kvalifiserte til opptak ved Norges landbrukshøgskole, der han tok examen artium som privatist då han var 24 år.

Etter eksamen som sivilagronom i 1957 underviste Brox på framhaldsskulen i heimbygda på Senja. Der blei han slått av at lokale hushald valde heilt andre tilpassingar enn det som låg til grunn for statleg planlegging og makroøkonomisk rasjonalitet, og slike motsetningar prega seinare mykje av hans faglege arbeid.

Etter at han hadde improvisert eksamenar i historie og sosiologi, blei han i 1960 knytta til Tromsø Museum og drog tilbake til Senja med forskingsmidlar. Han var også stipendiat ved Norges landbrukshøgskole der han i 1970 blei dr.scient. i bygdesosiologi. Då var han amanuensis i sosialantropologi ved Universitetet i Bergen. Frå 1972 til 1984 var han professor i sosiologi ved Universitetet i Tromsø, med permisjon i fire år frå 1973, då han sat på Stortinget. Etter dette var han forskingsleiar og seniorforskar ved Norsk institutt for by- og regionforskning i Oslo. Ei kort tid var han også leiar av prosjektet Alternativ Framtid.

Ottar Brox var for mykje av ein generalist til å la seg binda av grenser innan og mellom samfunnsfaga. Han lånte litt frå dei fleste. Det tverrfaglege miljøet ved Universitetet i Tromsø som han var sentral i frå starten, heitte då også Institutt for samfunnsvitenskap. Det var interessa for nordnorske lokalsamfunn som skulle vera styrande, ikkje faglege spesialitetar.

Brox var medlem av Norsk sosiologforening, men hans viktigaste referansar var til sosialantropologien, sjøl om han stod på sida av det strenge fagmiljøet. Han gjorde korte feltarbeid på Newfoundland og i Chile, men det var antropologi på heimleg grunn som var hans styrke. Han let seg også involvera sterkare enn det som er vanleg i situasjonen til dei som er objekt for forskinga. Å avstå frå deltaking var å avskjera seg frå innsikt i sosiale prosessar. Brox vart i 2000 tildelt Norsk sosiologforenings heiderspris.

Brox var aktiv i Sosialistisk Folkeparti, der han var sentral i utforminga av partiets distriktspolitikk. Etter EF-striden i 1972 var han stortingsrepresentant frå Troms for Sosialistisk Venstreparti i perioden 1973–1977. Han sat i fiskerikomiteen og kommunalkomiteen, men fann seg ikkje til rette i Stortingets arbeidsmåte og debattform.

Erfaringane frå «feltarbeidet» på Stortinget gjorde at Brox fekk større interesse for dei symbolske sidene ved meiningsdanning og politiske prosessar. Han vendte fokus frå hushaldsøkonomi til regional organisering, og frå planlegging til politisk kommunikasjon. Han henta teoretisk tilfang frå klassisk retorikk og Gregory Batesons analyse av skismogenese.

Både fagleg og politisk kasta han seg inn i innvandringsdebatten for å skapa eit rom for praktiske tiltak på tvers av tendensen til opptrapping av konfliktane gjennom sterke symbolske markeringar. I 1990-åra var han også opptatt av å syna korleis sentraliseringspolitikken fjerna arbeidsmoglegheiter i utkantane og skapte problem i storbyane – med marginalisering av store grupper og framveksten av ein ny underklasse som resultat.

Det særprega ved Ottar Brox sin innsats var at han sameina fagleg og samfunnsmessig engasjement. Han kombinerte og veksla mellom rollene som deltakar og tilskodar, analytikar, polemikar og aktør, og han overførte innsikt og anvendeleg kunnskap mellom felta.

Som akademisk forskar var han nytenkande og original, og som praktisk samfunnsvitar hadde han eit mangesidig tilfang av kunnskap og erfaring. Som politikar sette han nye tema på dagsorden og hadde som ambisjon å peika på praktiske løysingar. Som frittståande offentleg debattant gjekk han til felts mot konvensjonell visdom og lanserte alternative forståelsesmåtar.

Hans sosiologiske fantasi var basert på at han er fagleg nyfiken, og at han trekte både på bygdeopphavet, sitt urbane liv og breidda av sine akademiske og sosiale erfaringar i sitt samfunnsengasjement.

• Hva skjer i Nord-Norge? En studie i norsk utkantpolitikk, 1966
• «My Life as an Anthropologist», i Ethnos 61
• Centralbyråkraterna och glesbygden: En socialantropologisk intensivstudie, 1969
• Newfoundland Fishermen in the Age of Industry: A Sociology of Economic Dualism, St. John’s 1972
• Politikk. Bidrag til en populistisk argumentasjon, 1972
• «Jordreform og middelklasseutvikling i Chile», i Dag Hareide (red.): Chile: På veg til sosialismen, 1973
• Nord-Norge. Fra allmenning til koloni, 1984
• Ta vare på Norge. Sosialdemokratiet under høyrebølgen, 1988
• Jeg er ikke rasist, men ... Hvordan får vi våre meninger om innvandrere og innvandring, 1991
• Norge mot tusenårsskiftet. Arbeid for alle – eller flere rike og ny fattigdom?, 1994
• Praktisk samfunnsvitenskap, 1995
• Dit vi ikke vil. Ikke-utopisk planlegging for neste århundre, Halden 1995

• sosiologi
• Sosialistisk Venstreparti

• Barth, Fredrik (1966): «Key Informants on the History of Anthropology: Ottar Brox», i Ethnos 61, hf. 1–2
• Aarsæter, Nils; Nilsen, Ragnar og Reiersen, Jan Einar (red.) (1982): Folkemakt og regional utvikling. Til Ottar Brox’ 50-års dag
• Grepstad, Ottar (1997): «Pamflettforskaren Ottar Brox», i Ottar Grepstad: Det litterære skattkammer: Sakprosaens teori og retorikk