Arild Haaland

Arild Petter Haaland var fødd i Bergen i Hordaland (no Vestland). Han tok examen artium på Sydneshaugen skole i 1939 og magistergraden i filosofi ved Universitetet i Oslo i 1947 med ei avhandling om Friedrich Nietzsche sitt omgrep «vilje til makt».

Frå 1948 til 1949 var han Rockefeller-stipendiat i Frankrike, Storbritannia og USA. Han hadde i desse åra tilknytning til Chr. Michelsens Institutt i Bergen og gav førelesingar i filosofi ved Universitetet i Bergen etter avtale. Professor Arne Næss var en inspirator for Haaland i dei første åra.

I 1956 vart Haaland dr.philos. med avhandlinga Nazismen i Tyskland. I 1960–1961 gav han førelesingar ved universiteta i Oslo og Uppsala, og i 1962–1987 var han førstelektor, så førsteamanuensis i filosofi ved Universitetet i Bergen. Åra 1965–1967 arbeidde han ved Universitetet i Tromsø.

Haaland hadde ei mangearta og intens verksemd i ånds-, kultur- og samfunnsliv. Som forfattar var han i periodar svært aktiv. Forfattarskapen spenner vidt; han skreiv om store diktarar og diktarverka deira, bildande kunst og kunstnarar, om økonomi, religion, samfunnspolitikk, kulturarv med meir. I tillegg var han aktiv som kronikør i radio, presse og tidsskrift ved sida av ei storstilt føredragsverksemd over heile landet. Det han skreiv, var originalt i argumentasjon og språk, engasjerande og som oftast provoserande.

Som tenkjar og forskar har Haaland analysert tankemønster og personlegdom hos diktarar som Shakespeare, Ibsen og Hamsun. Den filosofen han var mest oppteken av og skreiv mykje om, er Nietzsche, men også John Locke og David Hume opptok han. Haaland har analysert og skildra kreativitet og personleg uttrykksform hos kunstnarar som Arnold Haukeland, Reidar Berge, Synnøve Anker Aurdal, Odd Nerdrum med fleire.

Sjenerøsitet, offervilje og handlekraft er filosofiske omgrep Haaland var oppteken av. Dei vart samstundes hans eigen livsvisdom og kjenneteikn og gav han ein fast filosofisk ståstad. Han følgde Henri Bergson sitt råd: «Ein må handle som ein tankens mann, og tenkje som ei handlingas mann».

Under og like etter den andre verdskrigen var Haaland kommunist, men han forlét partiet i 1947. Han var med å stifte Sosialistisk Folkeparti i Bergen, men slutta òg der. Han kalla seg seinare partilaus sosialist og deltok ikkje i val dei siste åra han levde.

Han var intenst oppteken av sin fødeby Bergen sitt ve og vel og gjorde gagns arbeid for utsmykkinga og bevaringa av viktige verdiar i byen. Slik som Audun Hetland og Rolf Berntzen satte Haaland gjennom eit halvt hundreår preg på Bergen og befolkninga, og han fekk ein respektert plass i kulturhistoria i byen.

Haaland var ein mann med praktiske og organisatoriske ferdigheiter. Han set spor etter seg mellom anna ved å setje i stand eldre bevaringsverdige bygningar, reise monument og byster, byggje kulturhus og kapell, ved utsmykking av offentlege bygg med samtidskunst og ved å få fram kunstskattar frå magasin i offentlege galleri for publikum.

Av verneverdige bygningar frå 1600- og 1700-talet som Haaland har vore med på å rehabilitere, er mellom anna to lyststadar i Bergen, Hesthamar skrivargard i Utne i Hardanger, Munthehuset i Luster i Sogn, eit jærhus på Varhaug, fleire tømmerstover på Geilo og eit gammalt hus i Granvin. Han har òg reist eit nytt Petter Dass-kapell på Træna saman med Karl Erik Harr.

Haaland og stiftinga hans har gitt kunstgåver til allmenta av biletkunstnarar som Ingebrikt Vik, Arnold Haukeland, Roar Carlsen, Per Ung, Hugo Wathne, Jacob Weidemann, Karl Erik Harr med fleire.

Arild Haaland har hatt mange tillitsverv og motteke mange anerkjenningar og utmerkingar. Mellom anna blei han utnemnd til riddar av 1. klasse av St. Olavs Orden i 1979 og fekk utmerkinga Fritt Ords Honnør i 1993.

Haaland var i mange år medlem av Vestmannalaget og var dei siste åtte–ni åra æresmedlem. I 2007 vart han heidra med Melzerfondet sin spesialpris for innsatsen ved og utanfor Universitetet i Bergen.

• Exposition and critical examination of Nietzsche’s «Will to Power» philosophy, magisteravhandling, 1946
• Den frosne freden. Innfall og utfall mot den kalde krig, 1952
• Nazismen i Tyskland. En analyse av dens forutsetninger, doktoravhandling, Bergen, 1955
• Fellesmarkedet og Norges frihet. 150 spørsmål og svar, 1962
• Seks studier i Ibsen, 1965
• Til forsvar for kannibalisme, 1969
• Arnold Haukeland. Runer i rommet, 1971
• Vekst og verdi. Avvikerlære, 1971
• Skatt i Norge. En bok om overskudd, likestilling og medeie, 1976
• Ibsens verden. En studie i kunst som forskning, 1978
• Ringer i vann. Ni studier i frihet, 1989
• Reksten-eventyret. En økonomisk tragikomedie i syv akter og en epilog, Bergen, 1996
• Reidar Berge. Fra Badedammen til Holocaust. Samtidssyner fra Blåsenbo, Stavanger, 1997

• filosofi

• Vilhelm Aubert mfl.: Tenk en gang til. Oslo 1952
• Odd Erik Bostrøm og Arild Utaker (red.): Arild Haaland. Brukstanker. Festskrift til Arild Haalands 75-årsdag. Bergen 1994
• Tryggve Juul Møller (red.): Studentene fra 1939. Oslo 1964
• Øyvind Aase: Filosof på rødt lys. Bergen 2017